Almanca ismin halleri tablo olarak aşağıda bulabilirsiniz.
 |
| Almanca ismin halleri tablo |
İsmin halleri, isim türünden bir kelimenin dönüştüğü hallerdir. Almancada İsim türünden kelimeler, cümle içerisinde kullanım durumuna bağlı olarak, dört farklı halden birisine dönüşürler.
Bu dört hali, aşağıdaki gibi sıralandırabiliriz;
1. Nominativ (normal hal)
2. Akkusativ (-i hali)
3. Dativ (-e hali)
4. Genitiv (-in hali)
İsim türünden bir kelimenin, yukarıdaki hallerden hangisine dönüşeceği ya da dönüşmeyip normal bir şekilde kullanılacağı, tamamen kurulacak cümledeki kullanım şekline bağlıdır.
Ayrıca, isim türünden bir kelimenin yukarıdaki hallerden birisine dönüştüğünü de artikeline (der, die, das, ein) bakarak anlarız.
Şimdi dilerseniz, yukarıda sıralandırdığımız Almanca ismin hallerini örnek cümleler ve alıştırmalar ile tek tek ele alalım.
1. Nominativ (yalın hali)
“Nominativ” kelimesinin Türkçe karşılığı “yalın” kelimesidir. Eğer kelime herhangi bir değişikliğe uğramamış ise, o kelime yalın haldedir.
Örneğin; “das Buch” kelimesini ele alalım.
das Buch
(Kitap)
Yukarıda kelime tamamen yalın hali ile kullanışmıştır yani kelime nominativ haldedir.
Das Buch gehört mir.
(Bu kitap bana ait.)
Yukarıdaki örnek cümlede de “Buch” kelimesinin artikelinin herhangi bir değişikliğe uğramadığını görüyoruz.
Yani, isim türünden bir kelime bir cümle içerisinde kullanıldı diye illa ki bir şekle girmek zorunda değildir. Bir cümle içerisinde yalın halde de kullanılabilir.
Sonuç olarak, isim türünden bir kelimenin artikeli hangisiyse, o artikel hiç değiştirilmeden kullanılmışsa o kelime genellikle yalın haldedir.
Örnekler;
die Frau
(kadın)
das Auto
(araba)
der Kopf
(kafa)
Yukarıdaki örneklerde kelimelerin herhangi bir cümle içerisinde değil, tek başlarına kullanıldıklarını görüyoruz. Bu tarz tek kullanımlarda %100 nominativ haldedir.
Ancak bazen, cümle içerisinde de artikeller hiç değişmeden kullanabilmektedir. Böyle durumlarda, o kelimenin nominativ olduğunu %100 söyleyemeyiz çünkü akkusativ ya da dativ de olabilir. Bunu anlamanın en iyi yolu ismin diğer hallerini de öğrenmek ve cümleyi analiz etmektir.
Şimdilik kafanız karışmasın. Dilerseniz Almanca ismin halleri konusuna ikinci hal olarak belirttiğimiz “akkusativ” hal, yani -i hali ile devam edelim.
2. Akkusativ (-i hali)
Tıpkı Türkçede olduğu gibi, Almancada da isim türünden bir kelimeyi cümle içerisinde kullandığımızda, o kelime “-i” haline dönüşebilmektedir.
Önce Türkçe bir örnek verelim;
Kitap (normal hal)
Kitabı istiyorum. (-i hali)
Yukarıda “kitap” kelimesi, “kitabı” şeklindeyken “-i halinde” olarak tanımlanır.
Aynı örneği Almanca bir kelime için verelim.
Kelimemiz “der Schrank” (dolap) olsun.
Bu kelimeyi cümle içerisinde kullanalım.
Ich halte den Schrank.
(Dolabı tutuyorum.)
Yukarıdaki örnek cümleye bakalım. “Schrank” kelimesinin artikeli olan “der”, cümlede “den” şeklini almıştır. İşte bunun nedeni, -i haline dönüşmüş olmasıdır.
-i haline dönüşme sebebi de, “halten” (tutmak) fiilinin, “der Schrank” (dolap) kelimesini doğrudan etkiliyor olmasından kaynaklanmaktadır.
Dikkat: “der” artikeli “den” oluyor ama “die” ya da “das” herhangi bir değişikliğe uğramıyor!
Şimdi tam da bu aşamada çok önemli bir ayrıntıdan bahsetmek istiyorum. Bu yazının başında da ifade ettiğim gibi, isim türünden bir kelimenin hangi halde olduğunu anlamak için artikeline bakarız fakat bazen tek başına artikel yeterli değildir.
Şöyle ki; “der” artikeline sahip bir kelime -i halindeyken “den” şekline dönüşüyor ancak bu durum “die” ve “das” artikelleri için geçerli değildir.
Yani, i halindeyken;
- der artikeli den şekline dönüşür,
- die ve das ise hiçbir şekle dönüşmez.
Bu sebepten dolayı Almanca bir cümleyi Türkçeye çevirirken, cümle içerisinde artikeli ile bir kelime kullanılmış ise; o kelimenin -i halinde olup olmadığını anlamak için temel olarak iki ayrıntıya bakmalıyız;
- Fiile sorular sormak
Cümlenin fiili “wen?, was?” (kimi?, neyi?) sorularına cevap veriyor mu?
Eğer veriyorsa, verdiği cevap cümlede geçiyor mu? Bu soruyu sormamızdaki amaç şu; eğer cümle içerisinde kullanılan isim türünden kelime, cümlenin fiilinden etkilenmiş ise bu sebepten dolayı “-i halde” olma ihtimali vardır.
Çünkü fiillerin bazıları, etkiledikleri isim türünden kelimeleri i haline, bazıları da e haline dönüştürmektedirler. Ancak fiillerin büyük bir kısmı i haline dönüştürmektedir. Böylece i halinde olup olmadığını anlayabiliriz.
- Edat var mı kontrol etmek
Akkusativ mi dativ mi olduğunu anlamak için, kontrol edeceğimiz kelimenin hemen öncesinde akkusativ gerektiren bir preposition (edat) kullanılmış mı? kontrol etmelisiniz.
Tıpkı fiillerin bazıları akkusativ, bazıları dativ gerektirdiği gibi edatların da bazıları i, bazıları e halini gerekli kılmaktadır.
Şimdi dilerseniz birkaç örnek yapalım;
Ich halte das Buch.
(Kitabı tutuyorum.)
Yukarıdaki örnek cümlede “das” ilk bakışta nominativ gibi görünse de aslında “-i” halindedir. Bu sebepten dolayı Türkçeye de i halinde çevirmekteyiz.
Das Buch, das ich halte.
(Tuttuğum kitap.)
Bu cümlede ise “das” nominativ haldedir çünkü fiilden doğrudan etkilenmemektedir.
Der Stift ist auf dem Buch.
(Kalem kitabın üzerindedir.)
Bu cümlede ise “das” e haldedir (dativ) çünkü auf (üzerinde) edatı “dativ” kullanımı gerektirmektedir.
Sonuç olarak, isim türünden bir kelime cümle içerisinde kullanıldığında i haline dönüşmesinin sebebi ya fiilden ya da edattandır.
Ich sehe die Blume.
(Çiçeği görüyorum.)
Yukarıdaki cümlede de “die” artikeli her ne kadar nominativ (yalın halde) gibi görünse de, aslında dativ (-i) haldedir.
Çünkü “sehen” (bakmak) fiili akkusativ kullanım gerektirmektedir.
3. Dativ (-e hali)
- der ve das artikeline sahip isim türünden kelimeler e haline dönüştüklerinde, artikelleri “dem” olur.
- die ise der olur.
Yani der ve das artikeline sahip kelimeler “dem” şekline dönüştüğü için bunların dativ olduğunu kolayca anlayabiliyoruz ama die ise durumu bozuyor. Çünkü die, der şekline dönüşüyor.
Ama bu kafanızı karıştırmasın çünkü öğrenmek ve ayırt etmek aslında zor değil. Artikelleri tek tek ezberlemek yerine hangi fiillerin ve hangi edatların dativ gerektirdiğini öğrenmeniz daha kolay olacaktır.
Örneğin “auf” edatı dativ kullanım gerektirir.
Ich lasse den Stift auf dem Tisch.
(Kalemi masanın üzerine bırakıyorum.)
Yukarıdaki cümlede “der Tisch” kelimesi “auf” edatı ile birlikte kullanıldığından, dativ şekle dönüşmüştür.
Ich folge dem Auto.
(Arabayı takip ediyorum.)
Yukarıdaki cümlede “das Auto” kelimesi “folgen” (takip etmek) fiilinden etkilendiği için dativ şekle dönüşmüştür.
4. Genitiv (-nin, -nın)
İsim türünden bir kelimenin “-nin, -nın” hali genitiv olarak tanımlanır.
Dönüşüm şu şekildedir;
der - des + s
das - des + s
die - der
Die Tür des Hauses.
(Evin kapısı.)
Der Griff der Tür.
(Kapının kolu.)
Şunu söylemek isterim ki, bir kelimenin genitiv şekline dönüşmesine iki şey neden olabilir.
- Sahiplik ifade edilmek isteniyorsa
- Genitiv gerektiren bir edat kullanılmışsa
Yani Almanca ismin halleri konusunda genitiv ile ilgili bilmemiz gereken en önemli detay, genitiv dönüşümlerde fiilin bir rolü yoktur.
